اجزاي ميکروسکوپ را بشناسيد؛ بررسي تخصصي انواع ميکروسکوپ مورد است

اجزای میکروسکوپ

میکروسکوپ ابزاری است که برای مشاهده اجسام ریز که با چشم غیرمسلح قابل دیدن نیستند، به کار می‌رود. این وسیله در علوم زیستی، پزشکی، مواد، و مهندسی اهمیت زیادی دارد. شناخت اجزای مختلف میکروسکوپ به درک بهتر عملکرد آن کمک می‌کند.

اجزای اصلی میکروسکوپ عبارت‌اند از:

1. عدسی چشمی (Ocular lens): این عدسی در بالای میکروسکوپ قرار دارد و تصویری که توسط عدسی شیئی بزرگ شده را بیشتر بزرگ می‌کند.

2. عدسی شیئی (Objective lens): در قسمت پایین برجک قرار دارد و یکی از مهم‌ترین اجزای بزرگ‌کننده تصویر است. معمولاً چند عدسی با بزرگ‌نمایی‌های مختلف (4x، 10x، 40x، 100x) روی برجک قرار دارند.

3. صفحه گردان (Nosepiece): قطعه‌ای چرخان است که عدسی‌های شیئی روی آن نصب شده‌اند و می‌توان با چرخاندن آن، عدسی موردنظر را انتخاب کرد.

4. صفحه نگهدارنده نمونه (Stage): جایی که لام یا نمونه آزمایشگاهی قرار می‌گیرد. اغلب دارای گیره‌هایی برای نگهداشتن لام است.

5. سیستم نورپردازی (Illuminator/Light source): منبع نور زیر صفحه نمونه قرار دارد و برای روشن‌سازی جسم استفاده می‌شود.

6. کندانسور (Condenser lens): نوری که از منبع تابیده می‌شود را متمرکز می‌کند و وضوح تصویر را افزایش می‌دهد.

7. دیافراگم (Diaphragm/Iris): میزان نوری که به نمونه می‌تابد را تنظیم می‌کند.

8. پیچ‌های فوکوس (Coarse and Fine focus): پیچ فوکوس درشت برای تنظیم ابتدایی وضوح تصویر و پیچ فوکوس دقیق برای تنظیم نهایی به کار می‌رود.

9. بدنه یا ستون میکروسکوپ (Arm): اجزای فوقانی را نگه می‌دارد و در زمان حمل دستگاه از آن استفاده می‌شود.

10. پایه (Base): بخش زیری دستگاه است و ثبات آن را تأمین می‌کند.

میکروسکوپ فاز کنتراست (Phase Contrast Microscope)

میکروسکوپ فاز کنتراست ابزاری تخصصی برای مشاهده سلول‌های زنده و نمونه‌های بی‌رنگ است، بدون نیاز به رنگ‌آمیزی. این روش در سال 1934 توسط فریتس زرنیک اختراع شد که بعدها به‌خاطر آن جایزه نوبل دریافت کرد.

اصول کار:

این نوع میکروسکوپ از تفاوت در ضریب شکست نور در بخش‌های مختلف سلول بهره می‌برد. وقتی نور از بخش‌های مختلف سلول عبور می‌کند، بسته به چگالی و ترکیب ساختاری آن‌ها، دچار تغییر فاز می‌شود. در میکروسکوپ فاز کنتراست، این اختلاف فاز به تفاوت در شدت نور تبدیل شده و تصویر واضحی از ساختارهای داخلی سلول فراهم می‌شود.

کاربردها:

• بررسی سلول‌های زنده بدون نیاز به رنگ‌آمیزی.

• مشاهده تقسیم سلولی، حرکات سیتوپلاسمی، و ساختارهای داخلی مانند هسته و واکوئل.

• مطالعه ارگانیسم‌های تک‌سلولی در حالت طبیعی.

اجزای اختصاصی:

• دیسک فاز (Phase Plate): در مسیر نور خروجی از عدسی شیئی قرار دارد و برای تنظیم اختلاف فاز به‌کار می‌رود.

• کندانسور حلقوی (Annular Diaphragm): نوری حلقوی تولید می‌کند تا شرایط فاز کنتراست فراهم شود.

میکروسکوپ جراحی چشم (Operating Microscope for Ophthalmic Surgery)

میکروسکوپ جراحی یا میکروسکوپ اپتیکال مخصوص جراحی‌های دقیق مانند جراحی چشم، گوش و مغز است. این نوع میکروسکوپ با دقت و بزرگ‌نمایی بالا، امکان مشاهده ساختارهای بسیار ظریف چشم مانند قرنیه، شبکیه، لنز و عصب بینایی را فراهم می‌کند.

ویژگی‌ها:

• بزرگ‌نمایی متغیر: جراح می‌تواند بزرگ‌نمایی را بسته به نیاز تنظیم کند (معمولاً بین 6x تا 40x).

• منبع نور اختصاصی: معمولاً از نور هالوژن یا LED استفاده می‌شود که باعث تولید نور روشن و متمرکز می‌شود.

• بازوی مکانیکی قابل تنظیم: میکروسکوپ بر روی بازویی نصب شده است که به‌راحتی قابل حرکت است و زوایای مختلف را پوشش می‌دهد.

• سیستم بینایی دوچشمی: به جراح اجازه می‌دهد با هر دو چشم کار کند که دقت را افزایش می‌دهد.

• دوربین‌های متصل: برای فیلم‌برداری یا پخش زنده عمل استفاده می‌شوند.

کاربردها در چشم‌پزشکی:

• جراحی آب‌مروارید (کاتاراکت)

• پیوند قرنیه

• جراحی‌های شبکیه و عصب بینایی

• لیزر درمانی چشم

این میکروسکوپ‌ها اغلب در اتاق عمل استفاده می‌شوند و بخشی مهم از تجهیزات جراحی مدرن محسوب می‌شوند.

میکروسکوپ آزمایشگاهی

میکروسکوپ‌های آزمایشگاهی رایج‌ترین نوع میکروسکوپ در آزمایشگاه‌های مدارس، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز تحقیقاتی هستند. این ابزارها برای بررسی نمونه‌های بیولوژیکی، سلولی و میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شوند.

انواع رایج:

1. میکروسکوپ نوری ساده: برای مشاهده سلول‌ها، باکتری‌ها، و نمونه‌های رنگ‌آمیزی‌شده استفاده می‌شود. معمولاً بزرگ‌نمایی آن‌ها تا 1000 برابر است.

2. میکروسکوپ نوری دوچشمی: دارای دو عدسی چشمی است که باعث راحتی بیشتر در مشاهده طولانی‌مدت می‌شود.

3. میکروسکوپ فلورسانس: برای مشاهده نمونه‌هایی که با رنگ‌های فلورسانس رنگ‌آمیزی شده‌اند، کاربرد دارد.

4. میکروسکوپ الکترونی: در مقایسه با نوری، از پرتو الکترون استفاده می‌کند و بزرگ‌نمایی بسیار بالاتری دارد (تا چند میلیون برابر).

کاربردهای میکروسکوپ آزمایشگاهی:

• بررسی نمونه‌های بافتی و خون

• شناسایی میکروب‌ها و قارچ‌ها

• مطالعات سلولی و مولکولی

• آموزش در دوره‌های زیست‌شناسی و پزشکی

نگهداری از میکروسکوپ آزمایشگاهی:

• تمیز کردن عدسی‌ها با لنز کلینر یا پارچه مخصوص

• جلوگیری از ضربه و خراش به عدسی‌ها و اجزای حساس

• خاموش کردن منبع نور در صورت عدم استفاده

• نگهداری در مکان خشک و تمیز

نتیجه‌گیری

میکروسکوپ‌ها ابزارهای حیاتی در دنیای علم و پزشکی هستند. بسته به نوع کاربرد، مدل‌ها و ویژگی‌های مختلفی از آن‌ها طراحی شده است؛ از جمله میکروسکوپ فاز کنتراست برای مشاهده سلول‌های زنده، میکروسکوپ جراحی برای اعمال دقیق چشم‌پزشکی، و میکروسکوپ آزمایشگاهی که در مطالعات زیستی و آموزشی بسیار کاربرد دارد. آشنایی با اجزای میکروسکوپ و اصول کار هر نوع آن، می‌تواند درک دقیق‌تری از جهان ریزمقیاس به ما ارائه دهد.